HASAN PAŞA HANI VE DİYARBAKIR ULU CAMİ

Prof. Dr. Dr. Ümit Yazıcıoğlu

Bugün, uzun bir aradan sonra Diyarbakır’da olmanın verdiği büyük mutluluğu yaşıyorum. İşte bu güzel şehir, sıcak insanları ve zengin tarihi ile beni her zaman büyülemiş bir yerdir. Burada olmanın getirdiği duygu, bir parça vatan hasretini gidermeme yardımcı oluyor.

Diyarbakır’ı tekrar ziyaret etmek, beni bu şehrin tarihine ve kültürüne daha da yaklaştırıyor. Diyarbakır’ın etnik ve dini çeşitliliği, buranın insanlarının bir arada yaşama ve paylaşma yeteneğini yansıtıyor. Kürtler, Şafiler ve diğer etnik gruplar, bu şehirde kendi geleneklerini ve inançlarını yaşatırken, aynı zamanda birlikte yaşamanın önemini vurguluyorlar.
Diyarbakır Kalesi’nin görkemi, tarihi Hasan Paşa Hanı, Ulu Camii’nin büyüleyici mimarisi ve diğer sayısız tarihi eserler, bu şehrin zengin tarihini anlatıyor. Tarihi ve kültürel mirasıyla Diyarbakır, her köşesinde bir hikaye barındırıyor.

Şehrin sokaklarında yürürken, özlediğim Diyarbakır lezzetlerini tatmaktan da geri kalmıyorum. Lahmacun, çiğ köfte, yöresel kebaplar ve tatlılar, bu şehrin mutfağının lezzetlerini sunuyor. Yemeklerin ardından bir fincan çay, Diyarbakır’ın misafirperverliğini hissettiriyor.

Diyarbakır, sadece tarihi ve kültürel zenginliğiyle değil, aynı zamanda insanların sıcaklığı ve hoşgörüsüyle de büyülüyor.

II) Hasan Paşa Hanı Diyarbakır
Diyarbakır’ın tarih, kültür ve toplumsal yaşamı Kürtlerin katkılarına büyük ölçüde dayanır ve şehir, Kürtler için hem tarihi hem de kültürel anlamda önemli bir yerdir. Kürtlerin bu bölgedeki uzun süreli varlığı, Diyarbakır’ın etnik ve kültürel çeşitliliğinin önemli bir bileşenini oluşturur.

Videoda gördüğünüz Hasan Paşa Hanı Diyarbakır’ın tarihi ve kültürel açıdan önemli bir yapısıdır. Osmanlı dönemine ait bir tarihi han olarak öne çıkar. Hanın inşa ediliş tarihi 1572-1575 yılları arasına dayanır ve Diyarbakır’ın Osmanlılar tarafından fethedilmesinin ardından, Sokollu Mehmet Paşa’nın oğlu olan Hasan Paşa tarafından yaptırılmıştır. Han, tarih boyunca önemli bir ticaret merkezi olarak hizmet vermiş ve seyyahlar tarafından da sıkça ziyaret edilmiştir.

Hanın mimari yapısı oldukça etkileyicidir. Batı cephesi, kufi yazılarla süslü bir kapıya sahiptir ve dikkat çekicidir. Hanın iç avlusunda, alt katta beşik tonozlu odalar, bir şadırvan ve çeşitli dükkanlar bulunur. Revaklarla çevrili olan avlunun üst katında ise avluya bakan süslü pencereler mevcuttur. Ayrıca, ikinci katta bulunan taş konsollar da mimari açıdan ilgi çekicidir.

Tarihi kaynaklarda, Hasan Paşa Hanı’nın Diyarbakır’ın önemli bir ticaret merkezi olduğuna dair bilgilere rastlanır. 19. yüzyılın başlarında bu hanın, Diyarbakır’da ticaretin merkezi olduğu ve çeşitli malların depolandığı bir yer olduğu belirtilir. Ayrıca, hanın yan hasılatının bir dönem Rağibiyye Medresesi’ne ait olduğu ve 1833 yılından itibaren askeri bir kışla olarak kullanıldığı tarihi belgelere yansır.

Hasan Paşa Hanı, günümüzde restore edilmiş ve farklı işletmelerin faaliyet gösterdiği bir mekan haline gelmiştir. Ziyaretçiler, bu tarihi hanın atmosferinde dolaşabilir, geleneksel el sanatları ürünlerinden antikalara kadar birçok ürünü satan dükkanları gezebilir ve yerel yemeklerin tadını çıkarabilirler.

Bu han, Diyarbakır’ın tarihini ve kültürünü yansıtan önemli bir simge olarak hala ayakta durmaktadır ve ziyaretçilerine geçmişin izlerini sürme fırsatı sunmaktadır. Tarihsel olarak bu bölgede farklı dönemlerde Kürtler yöneticilik yapmışlar ve kültürel açıdan bu şehri etkilemişlerdir. Kürtlerin tarihleri ve kendi toplumsal kimlikleri, Diyarbakır’ın tarih ve kültür mozaiğinde önemli bir yer tutar. Ayrıca, Diyarbakır’da Kürtlerin yaşadığı bölgelerdeki yerel yönetimler ve kültürel etkinlikler, Kürt kültürünün korunması ve yaşatılmasına katkıda bulunur.

II.) Diyarbakır Ulu Cami
Diyarbakır Ulu Cami, tarihi ve mimari açıdan büyük bir öneme sahip olan bir camidir, M.S. 639 yılında şehre egemen olan Araplar tarafından inşa edilmiştir. Bu cami, şehir merkezindeki en büyük mabedin, Martoma Kilisesi’nin, camiye dönüştürülmesiyle oluşturulmuştur. Daha sonra, 1091 yılında Büyük Selçuklu Hükümdarı Melikşah’ın emriyle büyük bir onarım görmüş ve değişik dönemlerde birçok kez onarılmış ve eklemelerle günümüzdeki şeklini almıştır. Caminin kitabelerinden 1115 yılında yaşadığı bir yangın ve deprem sonucu içerisindeki kemerler, sütunlar ve bezemeli taşlarının tamamen yıkıldığı öğrenilmektedir. Dışarıda bulunan mermer taşları ise bu tarihten sonraki dönemde kullanılmıştır.

Diyarbakır Ulu Cami, İslam dünyasının 5. Harem-i Şerifi olarak kabul edilir ve büyük bir tarihi ve dini öneme sahiptir. Caminin içinde ayrıca ünlü bilim insanı El Cezeri’nin yaptığı bir güneş saati de bulunmaktadır.

Diyarbakır Ulu Cami, büyük bir avlu etrafında yer alan yapılardan oluşan bir kompleksin bir parçasıdır. Caminin etrafında, doğu ve batı cephelerinde maksureleri, güneyinde Hanifiler Camii, kuzeyindeki Şafiiler Camii ve Mesudiye Medresesi ile birlikte kültürel ve dini yapıları içeren bir kompleks bulunur. Ayrıca, caminin batı girişinin yakınında Zinciriye Medresesi de yer alır.

Caminin avlu cepheleri, farklı dönemlere ait mimari bezekler, kabartmalar ve yazıtlarla süslenmiştir. Bu süslemeler büyük bir uyum içinde yerleştirilmiştir. Caminin mimarıyla ilgili kesin bir bilgi olmamakla birlikte, dönemin ünlü mimarı Muhammed Bin Salame el-Ruhavi’nin, aynı dönemde Büyük Selçuklu Hükümdarı Melikşah’ın emrinde çalıştığı göz önüne alındığında, bu caminin inşasında da rol alabileceği düşünülmektedir.

Diyarbakır Ulu Cami, hem tarihi hem de mimari açıdan büyük bir değere sahiptir. Şehrin simgelerinden biri olarak, ziyaretçilere tarihi ve kültürel bir yolculuk yapma fırsatı sunmaktadır. Kürt Şafiler, bu bölgenin tarihine, kültürüne ve dini yapısına katkıda bulunan bir topluluk olarak varlıklarını sürdürürler. Şafiilik, özellikle İslam hukuku konusunda kendi özgün perspektifiyle tanınır ve takipçileri bu öğretiyi takip ederler.

4 Kasım 2023 Diyarbakır